Bumi
adalah sebuah planet yang amat unik dalam cakerawala ini, bukan sahaja dari
segi hidupannya, bahkan cara hidupan itu berinteraksi dengan alam sekitarnya.
Walaupun keadaan persekitarannya yang melampau, masih ada yang mampu berdepan
dan beradaptasi dengan persekitarannya, dari gurun yang panas melampau
sehinggalah kepada kutub yang terlampau sejuknya. Begitu jugalah dengan hutan
paya bakau yang hidup subur di kawasan yang berlumpur dan berair masin.
Mengikut
Hamilton dan Sneaker (1984), “ Ekosistem hutan paya bakau adalah komuniti yang
hidup di kawasan antara pasang surut laut dan tahan daripada air masin di zon
pinggir pantai atau dikenali sebagai zon litoral.” Hutan paya bakau boleh
ditemui di sempadan antara laut dan daratan. Hutan ini merupakan sebahagian
dari hutan tropika. Tumbuhan ini tumbuh subur di kawasan tropika dan
sub-tropika antara 30oU dan 30oS latitudnya. Menurut Pengarah Institut Oseanografi (INOS), Kolej
Universiti Sains dan Teknologi (KUSTEM), iaitu Prof. Dr. Mohd. Lokman Hussain,
Malaysia memiliki sebanyak 612 580.11 hektar bakau iaitu 341 377 hektar di
Sabah, 168 000 hektar di Sarawak dan selebihnya pula iaitu 106 104 hektar
terdapat di Semenanjung. Hanya
1.8% sahaja dari jumlah di Semenanjung yang masih kekal keasliannya yang sebahagian
besar dari jumlah ini berada di Perak, Johor, Selangor, Pahang dan Kedah.
Jadi, seharusnya kawasan hutan bakau ini
sepatutnya digazet dan dijadikan hutan
simpan demi menjaga keseimbangan ekosistem dan menambiakkan spesis yang tinggal
dalam ekosistem paya bakau ini.
Antara spesies fauna yang banyak tinggal di kawasan ini adalah ikan, ketam, udang dan
banyak lagi spesis yang lain kerana kawasan paya terdapat banyak makanan dan
sesuai dijadikan sebagai tempat pembiakan spesis tersebut. Kawasan paya bakau
yang tidak diterokai mempunyai keseimbangan ekosistem yang baik manakala
apabila kawasan paya bakau ini mula terokai maka keseimbangan ekosistem di paya
bakau ini akan terganggu dan banyak spesis seperti ikan akan berkurangan.
Oleh
yang demikian, seharusnya kita semua menjaga dan memelihara hutan paya bakau
ini agar keseimbangan ekosistemnya sentiasa terpelihara. Antara faktor utama
mengapa kita perlu memelihara hutan paya bakau ini adalah disebabkan factor
utama iaitu masalah hakisan. Hakisan yang berlaku kebiasaannya disebabkan oleh
ombak kuat yang menghempas ke pokok-pokok bakau ini. Sekaligus, ini boleh
merencatkan pertumbuhan bakau, malah lebih teruk lagi boleh membawa kepada
kepupusan spesies-spesies bakau yang jarang ditemui seperti Rhizophora apiculata sp (Bakau Minyak), Rhizophora mucronata sp (Bakau Kurap), dan Rhizophora stylosa sp (Bakau Kecil). Selain itu, hakisan juga akan memendakkan laut, dan ini akan menyebabkan flora dan fauna yang sedia ada berkemungkinan besar juga akan turut
terjejas.
Faktor
seperti tumpahan minyak juga boleh mengancam pertumbuhan dan habitat paya bakau
ini. Hal ini akan menyebabkan hidupan alam air akan mengalami ancaman untuk
terus hidup dan membiak dengan sempurna dalam habitatnya. Tumpahan minyak akan
menyebabkan akar bakau tidak dapat bernafas sekaligus boleh mengundang kepada
kepupusan pokok. Selain itu, pokok bakau juga tidak dapat melancarkan
pertumbuhan benihnya yang secara semulajadinya tersebar melalui air.
Selain
itu, faktor sampingan seperti sampah sarap juga boleh mengundang kepada
kepupusan pokok bakau sekiranya tidak dibendung. Kesan kepada aktiviti tidak
bermoral ini samada dating daripada pihak penduduk setempat mahupun orang awam
boleh mengganggu persekitaran bakau. Lebih memilukan, aktiviti ini boleh
membawa kepada kemusnahan habitat hidupan-hidupan air kecil seperti belacak dan
ketam. Malah, habitat haiwan seperti monyet juga akan turut terjejas.
Justeru, pelbagai program telah dijalankan oleh badan-badan
bukan kerajaan(NGO) dalam usaha bagi memastikan habitat hutan paya bakau ini
terjaga. Salah
satu contoh program
penanaman semula hutan
paya bakau telah
dilakukan di negeri
Johor Darul Takzim. Pihak Jabatan
Alam Sekitar (JAS) dan
Jabatan Perhutanan Johor telah memainkan peranan dengan mengadakan program menanam semula hutan paya bakau. Pada tahun 2008, JAS negeri telah menjalankan aktiviti menanam 1,600
pokok bakau jenis
bakau minyak dan
bakau kurap di Pengerang
dan Gelang Patah.
Negeri Terengganu
juga menjadi pelopor kepada usaha pemuliharaan hutan paya bakau menerusi
penglibatan badan bukan kerajaan (NGO) dalam memastikan sumber berharga alam
semula jadi dan ekosistem fauna dan flora sentiasa dilindungi. Pengerusi
Jawatankuasa Kesihatan, Perpaduan, Hal Ehwal Pengguna dan Alam Sekitar Negeri,
Toh Chin Yaw berkata usaha pemuliharaan hutan paya bakau diperhebatkan
melibatkan pesisir pantai Terengganu dan akan diperluaskan lagi di seluruh
kampung. YB Toh berkata demikian ketika melancarkan Program Penanaman Pokok
Bakau, di Setiu, kelmarin (21 April). Hadir sama, perwakilan Program
Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP) kawasan Malaysia,
Singapura, Brunei Darussalam, Richard Lette. Menurut YB Toh, adalah baik jika
dapat melihat program ini dilaksanakan disetiap kampung di pesisir pantai
supaya mengambil iktibar daripada tragedi tsunami yang melanda sebelum ini. Program
dijalankan secara usahasama antara syarikat minyak dan gas tempatan, Petra
Perdana Bhd dan Universiti Malaysia Terengganu, selain mendapat sokongan
Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP).
Dalam pada itu, Richard Lette berkata,
program ini sepatutnya dilaksanakan di seluruh negara dan pihaknya sanggup
bekerjasama untuk melakukan projek sebegini kerana ia pertama kali dilaksanakan
di Terengganu. Apa yang lebih penting, setiap anggota masyarakat perlu terlibat
dalam usaha ini. "Dengan cara ini, kita dapat mendidik generasi muda
supaya tidak hanya meletakkan tanggungjawab ini kepada kerajaan semata-mata. Program
penanaman pokok bakau telah dimulakan pada 2006 melibatkan tiga buah kampung
iaitu Kampung Gong Batu, Kampung Fikri dan Kampung Saujana,di Setiu. Kerajaan
Negeri juga memperuntukkan tanah seluas tiga ekar bagi menanam tumbuhan paya
bakau dari spesis bakau minyak atau dalam bahasa saintifiknya, Rhizophora
Apiculata. Satu lagi badan bukan kerajaan iaitu Wetlands
International telah melaksanakan projek pembangunan usaha ekopelancongan di
Sedili Kechil pada tahun 2007. Begitu juga dengan kempen 'Go Green' yang telah dijalankan oleh badan bukan kerajaan iaitu DUPS3 MICE Management di Taman Negara Tanjung Piai, Pontian, Johor pada tahun 2010. Aktiviti ini telah membuktikan bahawa bukan sahaja badan kerajaan malah badan bukan kerajaan juga turut mengambil cakna tentang ekosistem hutan paya bakau di negara ini. Malah, dengan projek pemuliharaan hutan bakau
dan pesisiran pantai ini juga telah membuktikan projek pemuliharaan hutan bakau akan
berjaya dan berterusan dengan mengintegrasikan usaha pemuliharaan dengan hasil
yang memanfaatkan masyarakat tempatannya.
Pada pandangan saya, secara keseluruhannya, program pemeliharaan
hutan paya bakau ini akan berjaya dengan berkesan sekiranya semua pihak
mengambil sikap bertanggungjawab dan sama-sama berganding bahu dalam menjayakan
projek ini. Selain itu, sikap kesedaran dan keprihatinan yang tinggi perlu
disemai dalam diri setiap individu agar mereka lebih peka terhadap keadaan
persekitaran mereka.
Secara kesimpulannya, hutan paya bakau merupakan satu kawasan
ekosistem yang harus dipelihara bagi mengelakkan berlaku
sebarang kemusnahan di kawasan ini. Masyarakat
akan rugi jika membiarkan
tanah paya bakau mengalami kemusnahan kerana negara akan kehilangan
satuekosistem alam yang unik dan tidak terdapat di kawasan lain. Jika
eksploitasi berlebihan dilakukan di kawasan tanah paya ini akan menyebabkan
kawasan tanah paya bakau akanberkurangan
dan keseimbangan ekosistem juga turut terancam. Satu sistem pengurusan
bagi mengelakkan pengurangan tanah paya yang efisien
perlu dilaksanakan supaya dapat menjaga
kelestarian tanah paya bakau agar akan terus berkekalan. Oleh sebab itu, semua pihak seharusnya memainkan peranan penting dalam
memastikan kawasan tanah paya bakau ini terus berkekalan dan tidak hanya memandang
untuk mendapat keuntungan sahaja.